ปราสาทภูมิโปน [Prasat Pumipone]
ขึ้นทะเบียนและประกาศในราชกิจจานุเบกษา :: เล่มที่ 52 ตอนที่ 75 หน้า 3713 เมื่อ 8 มีนาคม 2478
ชื่ออื่นๆ :: ปราสาทภูมิโพน (เป็นปราสาทที่เก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย)
ที่อยู่ : บ้านภูมิโปน ตำบลดม อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์
ละติจูด : 14.54812 องศาเหนือ
ลองจิจูด : 103.89653 องศาตะวันออก
ประเภท : ปราสาทอิฐ
อายุ : พุทธศตวรรษที่ 13 (ไพรกเมง)
วัตถุประสงค์ : เทวสถาน
ทิศทางการวางตัว : 1.0 องศาตะวันออก (อ้างอิงจากบทความวิจัยของศักดิ์อนันต์ อนันตสุข)
หมายเหตุ : พิกัดภูมิศาสตร์ ใช้ข้อมูลจากภาพถ่ายดาวเทียม จาก www.pointasia.com
ชื่อปราสาทแห่งนี้สันนิษฐานว่าน่าจะมาจากชื่อภาษาเขมร 2 คำ คือ “ภูมิ” ซึ่งในภาษาเขมรออกเสียงว่า “ปูม” หมายถึง แผ่นดินหรือสถานที่ และ “ปูน” ซึ่งออกเสียงว่า โปน แปลว่า หลบซ่อน รวมความแล้วมีความหมายว่า “ที่หลบซ่อน” จากความหมายของชื่อมีความสัมพันธ์กับนิทานท้องถิ่นที่เกี่ยวข้องกับปราสาทแห่งนี้ คือเรื่อง “เนียงเด๊าะทม” แปลว่า นางนมใหญ่ ซึ่งมีเรื่องเล่าว่าเป็นพระราชธิดาของกษัตริย์แต่ถูกนำมาพักอาศัย ณ เมืองนี้เพื่อหลบหนีภัยสงคราม
ปราสาทภูมิโปน ประกอบด้วยปราสาทอิฐ 3 หลัง และฐานปราสาทศิลาแลงอีก 1 หลัง ตั้งเรียงกันจากเหนือไปใต้ ปราสาทอิฐองค์ที่ 3 ซึ่งเป็นปรางค์ประธาน เป็นปราสาทหลังใหญ่ ก่อด้วยอิฐไม่สอปูน มีเสาประดับกรอบประตูและทับหลังทำด้วยหินทราย ใต้หน้าบันเหนือทับหลังขึ้นไปมีลายรูปใบไม้ม้วน รูปแบบและเทคนิคการก่อสร้างปราสาทประธานเทียบได้กับปราสาทขอมสมัยก่อนพระนคร ร่วมสมัยกับปราสาทหลังที่ 1 และเมื่อกรมศิลปากรดำเนินการขุดแต่ง ได้พบจารึกภาษาสันสกฤต อักษรปัลลวะ ซึ่งเคยใช้ในราวพุทธศตวรรษที่ 12-13 ซึ่งถือเป็นจารึกรุ่นแรก ๆ (ส่วนจารึกที่ระบุศักราชชัดเจนเท่าที่พบในประเทศไทยที่ถือว่าเก่าแก่ที่สุด คือ จารึกเขาน้อย อ.อรัญประเทศ จ.สระแก้ว พุทธศักราช 1180 และจารึกเขาวัง อ.อรัญประเทศ จ.สระแก้ว พุทธศักราช 1182) สอดคล้องกับอายุของรูปแบบศิลปะของปราสาทนี้ด้วย ซึ่งนับเป็นโบราณสถานที่เก่าแก่มากที่สุดในประเทศไทย และเป็นจังหวัดที่พบศิลาจารึกอักษรปัลลวะ-สันสกฤต ส่วนฐานปราสาทศิลาแลงและปราสาทหลังที่ 2 เป็นการสร้างในสมัยต่อมา ไม่อาจกำหนดอายุได้ชัดเจน(คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ, 2544 : หน้า 46-47)
โครงการ 54090178 :: การศึกษาและพัฒนากระบวนการตัดสินใจของนักเรียนจากการจัดการเรียนรู้ตามทฤษฎีการเรียนรู้เชิงสังคมวัฒนธรรม เรื่อง ปราสาท ในมิติวิทยาศาสตร์และคณิตศาสตร์ ดำเนินการโดย นายศักดิ์อนันต์ อนันตสุข ภายใต้การสนับสนุนของ สำนักงานส่งเสริมสังคมแห่งการเรียนรู้และคุณภาพเยาวชน (สสค.) :: www.QLF.or.th
